Όταν μια πόλη γίνεται κράτος

Η Μεγάλη Σαγκάη έχει πληθυσμό που ξεπερνά τα 20 εκατομμύρια. Η Πόλη του Μεξικού και η Βομβάη φιλοξενούν περίπου άλλα 20 εκατομμύρια το καθένα. Αυτές οι πόλεις έχουν γίνει μεγαλύτερες από ολόκληρα έθνη στον κόσμο και συνεχίζουν να αναπτύσσονται με εκπληκτικά γρήγορους ρυθμούς. Λειτουργώντας ως βασικά οικονομικά κέντρα του κόσμου και εμπλεκόμενες σε σοβαρές εθνικές και διεθνείς πολιτικές συζητήσεις, η άνοδος αυτών των πόλεων επιβάλλει μια αλλαγή, ή τουλάχιστον ένα ερώτημα, στη σχέση τους με τις χώρες στις οποίες βρίσκονται.

Οι περισσότερες μεγάλες πόλεις στον κόσμο σήμερα λειτουργούν χωριστά από το έθνος-κράτος τους όσον αφορά την οικονομία. Τα κύρια ρεύματα διεθνών επενδύσεων εμφανίζονται τώρα μεταξύ μεγάλων πόλεων και όχι μεγάλων εθνών: από το Λονδίνο στη Νέα Υόρκη, τη Νέα Υόρκη στο Τόκιο, από το Τόκιο στη Σιγκαπούρη.

 Η ρίζα αυτής της δύναμης είναι φυσικά η επέκταση των υποδομών. Τα θέματα μεγέθους στη γεωγραφία και οι μεγάλες πόλεις σε όλο τον κόσμο το έχουν αναγνωρίσει. Εκστρατεύουν για την αύξηση των μεριδίων του εθνικού προϋπολογισμού για την οικοδόμηση και την ανάπτυξη μιας στέρεης δομής μεταφορών και στέγασης για την εξυπηρέτηση ενός ακμάζοντος αστικού πληθυσμού.

Σε αυτό, τα σημερινά τοπία των πόλεων θυμίζουν την ευρωπαϊκή παράδοση πόλεων-κρατών όπως η Ρώμη, η Αθήνα, η Σπάρτη και η Βαβυλώνα, που ήταν κέντρα εξουσίας, πολιτισμού και εμπορίου.

Τότε, η άνοδος των πόλεων ανάγκασε την άνοδο της γεωργίας και της καινοτομίας. Τα κέντρα των πόλεων έγιναν η ρίζα της ευημερίας και της ευτυχισμένης κατοικίας καθώς όλο και περισσότεροι άνθρωποι έλκονταν προς αυτά. Τον 18ο αιώνα, το 3% του παγκόσμιου πληθυσμού ζούσε σε πόλεις. Τον 19ο αιώνα αυτό αυξήθηκε στο 14%. Μέχρι το 2007 αυτό το ποσοστό αυξήθηκε στο 50% και εκτιμάται ότι θα γίνει 80% μέχρι το 2050. Αυτή η αύξηση του πληθυσμού σήμαινε φυσικά ότι οι πόλεις έπρεπε να μεγαλώσουν και να λειτουργήσουν καλύτερα.

Μετασχηματισμός της σχέσης μεταξύ των πόλεων και της χώρας τους

Σήμερα, οι 25 κορυφαίες πόλεις στον κόσμο αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το ήμισυ του παγκόσμιου πλούτου. Οι πέντε μεγαλύτερες πόλεις της Ινδίας και της Κίνας αντιπροσωπεύουν πλέον το 50% του πλούτου αυτών των χωρών. Η Ναγκόγια-Οσάκα-Κιότο-Κόμπε στην Ιαπωνία αναμένεται να έχει πληθυσμό 60 εκατομμυρίων μέχρι το 2015 και θα είναι η αποτελεσματική δύναμη της Ιαπωνίας, ενώ παρόμοια επίδραση σε ακόμη μεγαλύτερη κλίμακα συμβαίνει σε ταχέως αναπτυσσόμενες αστικές περιοχές όπως αυτή μεταξύ της Βομβάης και το Δελχί.

Σε  Γιαεξωτερικών υποθέσεων άρθρο «The Next Big Thing: Neomedievalism», ο Parag Khanna, Διευθυντής της Παγκόσμιας Πρωτοβουλίας Διακυβέρνησης στο New America Foundation, υποστηρίζει ότι αυτό το συναίσθημα πρέπει να επανέλθει. «Σήμερα μόλις 40 πόλεις-περιοχές αντιπροσωπεύουν τα δύο τρίτα της παγκόσμιας οικονομίας και το 90 τοις εκατό της καινοτομίας της», σημειώνει, προσθέτοντας ότι «Ο πανίσχυρος χανσεατικός αστερισμός των καλά εξοπλισμένων εμπορικών κόμβων της Βόρειας και της Βαλτικής Θάλασσας στα τέλη του Μεσαίωνα, θα ξαναγεννηθεί καθώς πόλεις όπως το Αμβούργο και το Ντουμπάι σχηματίζουν εμπορικές συμμαχίες και λειτουργούν «ελεύθερες ζώνες» σε ολόκληρη την Αφρική, όπως αυτές που χτίζει η Dubai Ports World. Προσθέστε κρατικά επενδυτικά ταμεία και ιδιωτικούς στρατιωτικούς εργολάβους και θα έχετε τις ευέλικτες γεωπολιτικές μονάδες ενός νεομεσαιωνικού κόσμου».

Από αυτή την άποψη, οι πόλεις παρέμειναν η πιο συναφής κυβερνητική δομή στη γη και η πιο καλά κατοικημένη: η πρωτεύουσα της Συρίας η Δαμασκός είναι συνεχώς κατεχόμενη από το 6300 π.Χ. Λόγω αυτής της συνέπειας, της ανάπτυξης και της πρόσφατης αποσταθεροποίησης και μειωμένης αποτελεσματικότητας των ομοσπονδιακών κυβερνήσεων μετά την παγκόσμια οικονομική κατάρρευση, η εστίαση στις πόλεις έχει αυξηθεί ακόμη περισσότερο. Ο τρόπος προστασίας του αυξανόμενου πληθυσμού τους και όλων των οικονομικών και πολιτικών που απαιτεί, γίνεται σοβαρό πρόβλημα προς επίλυση.

Το επιχείρημα είναι ότι εάν οι εθνικές πολιτικές – ένα σύνολο πρακτικών που εφαρμόζονται για τη βελτίωση της ολόκληρος έθνος και όχι μια συγκεκριμένη πτυχή του – γίνεται οδόφραγμα για αναπτυσσόμενα αστικά κέντρα όπως το Τορόντο και η Βομβάη, τότε δεν θα έπρεπε να επιτραπεί στις ίδιες πόλεις η ανεξαρτησία τους;

Ο Ρίτσαρντ Στρεν, ομότιμος καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και τη Σχολή Δημόσιας Πολιτικής και Διακυβέρνησης του Πανεπιστημίου του Τορόντο, εξηγεί ότι «οι πόλεις [είναι] πιο εξέχουσες γιατί, σε αναλογία με τη χώρα στο σύνολό της, οι πόλεις είναι πολύ πιο παραγωγικές. Παράγουν πολύ περισσότερα ανά άτομο από την παραγωγικότητα ανά άτομο του έθνους. Έτσι μπορούν να προβάλουν ένα επιχείρημα ότι είναι οι οικονομικοί κινητήρες της χώρας».

Σε μια 1993 Εξωτερικές Υποθέσεις άρθρο με τίτλο «The Rise of the Region State», προτάθηκε επίσης ότι «το εθνικό κράτος έχει γίνει μια δυσλειτουργική μονάδα για την κατανόηση και τη διαχείριση των ροών οικονομικής δραστηριότητας που κυριαρχούν στον σημερινό κόσμο χωρίς σύνορα. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής, οι πολιτικοί και οι διευθυντές επιχειρήσεων θα επωφεληθούν από την εξέταση των «κρατών της περιοχής» – των φυσικών οικονομικών ζωνών του πλανήτη – είτε εμπίπτουν είτε εντός είτε πέρα ​​από τα παραδοσιακά πολιτικά όρια».

Θα μπορούσε να υποστηριχθεί τότε ότι στο Λονδίνο και τη Σαγκάη συμβαίνουν πάρα πολλά ώστε μια εθνική κυβέρνηση να χειριστεί με την πλήρη προσοχή που χρειάζεται; Ανεξάρτητα, οι «πόλεις-κράτη» θα έχουν τη δυνατότητα να επικεντρωθούν στα κοινά συμφέροντα της γωνιάς του πληθυσμού τους και όχι στις ευρύτερες περιοχές εντός των οποίων βρίσκονται.

Η Εξωτερικές Υποθέσεις Το άρθρο καταλήγει με την ιδέα ότι «με τις αποδοτικές κλίμακες κατανάλωσης, τις υποδομές και τις επαγγελματικές τους υπηρεσίες, τα κράτη της περιοχής κάνουν ιδανικές εισόδους στην παγκόσμια οικονομία. Αν τους επιτραπεί να επιδιώξουν τα δικά τους οικονομικά συμφέροντα χωρίς ζηλότυπες κυβερνητικές παρεμβάσεις, η ευημερία αυτών των περιοχών θα διαχυθεί τελικά».

Ωστόσο, ο καθηγητής Stren τονίζει ότι η έννοια της πόλης-κράτους είναι «ενδιαφέρουσα για σκέψη, αλλά όχι μια άμεση πραγματικότητα», κυρίως επειδή παραμένουν συνταγματικά περιορισμένες. Υπογραμμίζει πώς το άρθρο 92 (8) του καναδικού συντάγματος λέει ότι οι πόλεις βρίσκονται υπό τον πλήρη έλεγχο της επαρχίας.

«Υπάρχει ένα επιχείρημα που λέει ότι το Τορόντο πρέπει να γίνει επαρχία επειδή δεν λαμβάνει αρκετούς πόρους από την επαρχία, ή ακόμα και την ομοσπονδιακή κυβέρνηση, που χρειάζεται για να λειτουργήσει καλά. Στην πραγματικότητα, επιστρέφει πολλά περισσότερα από όσα παίρνει», εξηγεί ο καθηγητής Stren. 

Υπάρχουν ενδείξεις ότι οι πόλεις είναι σε θέση να κάνουν πράγματα που οι εθνικές κυβερνήσεις δεν θα ή δεν μπορούν να κάνουν σε τοπικό επίπεδο. Η εισαγωγή των ζωνών συμφόρησης στο Λονδίνο και οι φόροι λίπους στη Νέα Υόρκη είναι δύο τέτοια παραδείγματα. Το C40 Cities Climate Leadership Group είναι ένα δίκτυο των μεγαλουπόλεων του κόσμου που αναλαμβάνουν δράση για τη μείωση των επιπτώσεων της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Ακόμη και στην προσπάθεια για την κλιματική αλλαγή, οι πόλεις αναλαμβάνουν πιο κεντρικό ρόλο από τις εθνικές κυβερνήσεις.

Περιορισμοί πόλεων

Ωστόσο, οι πόλεις παραμένουν «περιορισμένες στον τρόπο με τον οποίο έχουμε οργανώσει τα συντάγματά μας και τους νόμους μας στα περισσότερα συστήματα στον κόσμο», λέει ο καθηγητής Stren. Δίνει ένα παράδειγμα του νόμου για την πόλη του Τορόντο του 2006 που χρησίμευσε για να δώσει στο Τορόντο ορισμένες εξουσίες που δεν είχε, όπως τη δυνατότητα να χρεώνει νέους φόρους προκειμένου να αναζητά έσοδα από νέες πηγές. Ωστόσο, απορρίφθηκε από την επαρχιακή αρχή.

«Θα έπρεπε να έχουμε ένα διαφορετικό σύστημα διακυβέρνησης και μια διαφορετική ισορροπία νόμων και ευθυνών για [να υπάρχουν πόλεις-κράτη]», λέει ο καθηγητής Stren. Προσθέτει ότι «θα μπορούσε να συμβεί. Οι πόλεις γίνονται όλο και μεγαλύτερες συνεχώς», αλλά «ο κόσμος θα είναι διαφορετικός όταν συμβεί αυτό. Ίσως οι πόλεις να καταλάβουν χώρες. Ίσως είναι πιο λογικό».

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι ανεξάρτητες πόλεις αποτελούν μέρος του παγκόσμιου συστήματος σήμερα. Το Βατικανό και το Μονακό είναι κυρίαρχες πόλεις. Το Αμβούργο και το Βερολίνο είναι πόλεις που είναι και κράτη. Η Σιγκαπούρη είναι ίσως το καλύτερο παράδειγμα μιας σύγχρονης περιφέρειας-κράτους, διότι σε σαράντα πέντε χρόνια, η κυβέρνηση της Σιγκαπούρης κατάφερε να αστικοποιήσει επιτυχώς μια σπουδαία πόλη, ενδιαφερόμενος για τα σωστά πλαίσια πολιτικής για να το κάνει. Σήμερα παρουσιάζει ένα μοντέλο πόλης κράτους που έχει δημιουργήσει το υψηλότερο βιοτικό επίπεδο στην Ασία για τους διαφορετικούς πολιτιστικούς πληθυσμούς της. Το 65% του συνολικού πληθυσμού της έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο και έχει την 20η μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο με το 6ο υψηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Έχει επιτύχει μεγάλες καινοτόμες επιτυχίες σε πράσινες πρωτοβουλίες όπως οικολογικά πάρκα και κάθετες αστικές φάρμες, έχει τακτικά πλεονάσματα προϋπολογισμού και έχει την 4η υψηλότερη μέση διάρκεια ζωής στον κόσμο.  

Χωρίς περιορισμούς από κρατικούς και ομοσπονδιακούς δεσμούς και ικανή να ανταποκριθεί στις άμεσες ανάγκες των πολιτών της, η Σιγκαπούρη δημιουργεί τη δυνατότητα σε πόλεις όπως η Νέα Υόρκη, το Σικάγο, το Λονδίνο, η Βαρκελώνη ή το Τορόντο να κινηθούν προς την ίδια κατεύθυνση. Θα μπορούσαν οι πόλεις του 21ου αιώνα να γίνουν ανεξάρτητες; Ή μήπως η Σιγκαπούρη είναι μια ευχάριστη εξαίρεση, που προέρχεται από μεγάλες εθνοτικές εντάσεις και καθίσταται δυνατή μόνο από τη νησιωτική της θέση;

«Αναγνωρίζουμε όλο και περισσότερο πόσο σημαντικά και σημαντικά είναι στην πολιτιστική μας ζωή και στην κοινωνική μας ζωή και στην οικονομική μας ζωή. Πρέπει να τους δώσουμε μεγαλύτερη προσοχή, αλλά δεν νομίζω ότι κανένα κυβερνητικό επίπεδο υψηλότερου επιπέδου θα τους το επέτρεπε», λέει ο καθηγητής Stren.

Ίσως αυτό συμβαίνει επειδή μια μητρόπολη όπως το Τορόντο ή η Σαγκάη είναι το κομβικό σημείο για ένα οικονομικά δυναμικό εθνικό κέντρο. Ως εκ τούτου, χρησιμεύει ως μια εκτενώς ευεργετική, λειτουργική και ουσιαστική μονάδα της εθνικής σφαίρας. Χωρίς αυτήν την κεντρική μητρόπολη, η υπόλοιπη επαρχία, ακόμη και το ίδιο το έθνος, μπορεί να γίνει κατάλοιπο.