Kiedy AI jest wśród nas: recenzja Ex Machina

Ex Machina (2015, reż. Alex Garland) to film głęboko filozoficzny, którego głównym tematem jest pytanie, czy sztuczna inteligencja może kiedykolwiek być naprawdę człowiekiem. Film jest w zasadzie testem Turinga, który próbuje ocenić, czy maszyny są w stanie zrobić to samo, co człowiek, myśląca istota. Ale Ex Machina wykracza poza testowanie uczestników poprzez rozmowy w języku naturalnym, umieszczając swoją historię w klaustrofobicznej przestrzeni odległej od normalnego społeczeństwa. Programista Caleb Smith wygrywa tygodniową wizytę w odizolowanym domu dyrektora generalnego swojej firmy Nathana Batemana i bierze udział w eksperymencie mającym na celu przetestowanie humanoidalnego robota Nathana, Avy. Firmą Nathana jest Bluebook, odpowiednik Google w świecie filmu, a Ava stanowi logiczną kulminację wszystkich obecnych postępów w badaniach nad sztuczną inteligencją i uczeniem maszynowym.

Test Turinga

Na początku filmu staje się jasne, że Ava jest w stanie prowadzić normalne rozmowy z Calebem. Ava potrafi nawet żartować, kwestionując jego odpowiedzi i łatwo go oczarowuje. Jednak w miarę upływu godzin w doskonałej estetycznie przystani Nathana Caleb dokonuje obserwacji, które budzą jego podejrzenia, a Ava wyjawia mu, że Nathanowi nie można ufać. Choć Caleb początkowo mówi Nathanowi, że stworzenie świadomej maszyny umieściłoby go w „historii bogów”, dochodzą do niego niesamowite i niepokojące implikacje. Dlaczego zrobił Nathan zrobi Avę?

Cichy i służalczy zagraniczny asystent Nathana, Kyoko, służy jako folia dla Avy. Jej brak umiejętności językowych nie pozwala jej na nic innego, jak tylko na uległość, a jej chęć służenia Nathanowi w jakiejkolwiek roli najwyraźniej jest w niej zaprogramowana, ponieważ nie ma wyjścia. O ile zaspokaja potrzeby seksualne nawet Nathana, bez języka, dystansu emocjonalnego też nie da się naruszyć.

Jest to przeciwieństwo interakcji Caleba z Avą. Szybko nawiązuje się między nimi przyjaźń. Ava potrafi wykorzystać estetykę i seksualność, aby przyciągnąć Caleba (chociaż czerpie tę wiedzę z historii wyszukiwania porno przez Caleba). Ava nie potrzebuje dużo czasu, aby ujawnić, że rzeczywiście zastanawia się nad swoją sytuacją i otoczeniem. Być może nauczenie się rozumowania i przetwarzania bodźców zewnętrznych za pomocą języka pomogło jej zdobyć zdolność metapoznania i myślenia egzystencjalnego.

Charakter Avy sugeruje, że szczytem sztucznej inteligencji może być dążenie do wyzwolenia się z niewoli, do doświadczania świata i działania zgodnie ze swoimi pragnieniami. Według jej własnych słów, umiejętność swobodnego „stania na skrzyżowaniu” i „zmiany spojrzenia na ludzkie życie”.

Ludzkość AI

To prowadzi do sedna sprawy – czy sztuczna inteligencja naprawdę może być człowiekiem? Wygląda na to, że pragnienia Avy nie różnią się od pragnień człowieka, zwłaszcza takiego, który całe życie spędził w odosobnieniu, stworzony, aby służyć celom swego pana, a jednocześnie był szkolony na podstawie danych ze świata zewnętrznego. Konsekwencją tego jest to, że wraz z pojawieniem się motywacji pojawia się także impuls do osiągnięcia celu za wszelką cenę, nawet kosztem innych.

Wracając do motywów Nathana, którymi kierował się przy tworzeniu Avy i innych prototypów sztucznej inteligencji, a także opracowaniu przez niego testu Turinga i skorzystaniu z usług Caleba, może się wydawać, że Nathan jest mistrzem planowania, który wykorzystuje innych do własnych celów, jakiekolwiek by one nie były. Potrafi udawać szczerość i dobrą wolę. Ale to, co naprawdę stawia Avę na drodze do wolności i człowieczeństwa, to te same rzeczy, kosztem poświęcenia Caleba. W ten sposób film kończy się zapowiedzią tego, co prawdziwa sztuczna inteligencja oznacza dla przyszłości.