Cwantwmrun

CREDYD DELWEDD: Cwantwmrun

Y Dwyrain Canol yn disgyn yn ôl i'r anialwch: Rhyfeloedd Hinsawdd yr Ail Ryfel Byd P8

David Tal, Cyhoeddwr, Dyfodolwr
@DavidTalWrites
LinkedIn

Dydd Mawrth, 09/15/2020 - 12:56

2046 - Twrci, talaith Sirnak, mynyddoedd Hakkari ger ffin Irac

Roedd y wlad hon yn brydferth unwaith. Mynyddoedd wedi'u capio gan eira. Dyffrynnoedd gwyrddlas. Byddai fy nhad, Demir, a minnau yn heicio trwy fynyddoedd Hakkari bron bob gaeaf. Byddai ein cyd-gerddwyr yn ein hadfywio â hanesion am wahanol ddiwylliannau, yn rhychwantu bryniau Ewrop a Llwybr Pacific Crest Gogledd America.

Nawr roedd y mynyddoedd yn gorwedd yn foel, yn rhy boeth i eira ffurfio hyd yn oed yn y gaeaf. Sychodd yr afonydd a thorrwyd yr ychydig goed a adawyd yn goed tân gan y gelyn oedd yn sefyll o'n blaenau. Am wyth mlynedd, Iled Brigâd Rhyfela Mynydd Hakkari a Commando. Rydym yn gwarchod y rhanbarth hwn, ond dim ond yn y pedair blynedd diwethaf y bu’n rhaid inni gloddio cymaint ag sydd gennym. Mae fy dynion wedi'u lleoli wrth wahanol byst gwylio a gwersylloedd sydd wedi'u hadeiladu'n ddwfn y tu mewn i gadwyn o fynyddoedd Hakkari ar ochr Twrci i'r ffin. Mae ein dronau'n hedfan ar draws y dyffryn, gan sganio ardaloedd sy'n rhy anghysbell i ni allu monitro fel arall. Unwaith, ein gwaith ni yn syml oedd ymladd yn erbyn milwriaethwyr goresgynnol a chynnal stalemate gyda'r Cwrdiaid, nawr rydym yn gweithio ochr yn ochr â'r Cwrdiaid i atal bygythiad hyd yn oed yn fwy.

Mae dros filiwn o ffoaduriaid Iracaidd yn aros yn y dyffryn islaw, ar eu hochr nhw i'r ffin. Mae rhai yn y Gorllewin yn dweud y dylem eu gadael i mewn, ond rydym yn gwybod yn well. Oni bai am fy ngwŷr a minnau, byddai'r ffoaduriaid hyn a'r elfennau eithafol yn eu plith yn torri dros y ffin, fy ffin, ac yn dod â'u hanhrefn a'u hanobaith i diroedd Twrci.

Flwyddyn yn gynharach yn unig, ym mis Chwefror, cynyddodd nifer y ffoaduriaid i bron i dair miliwn. Roedd dyddiau pan nad oeddem yn gallu gweld y dyffryn o gwbl, dim ond môr o gyrff. Ond hyd yn oed yn wyneb eu protestiadau byddarol, eu hymdrech i orymdeithio ar draws ein hochr ni i’r ffin, fe wnaethon ni eu dal i ffwrdd. Gadawodd Mosta'r dyffryn a theithio tua'r gorllewin i geisio croesi trwy Syria, dim ond i ddod o hyd i fataliynau Twrcaidd yn gwarchod hyd llawn y ffin orllewinol. Na, ni fyddai Twrci yn or-redeg. Nid eto.

***

“Cofiwch, Sema, arhoswch yn agos ataf a daliwch eich pen yn uchel gyda balchder,” meddai fy nhad, wrth iddo arwain ychydig dros gant o brotestwyr myfyrwyr allan o fosg Kocatepe Cami tuag at Brif Gynulliad Cenedlaethol Twrci. “Efallai nad yw’n teimlo felly, ond rydyn ni’n ymladd dros galon ein pobol.”

O oedran cynnar, dysgodd fy nhad i fy mrodyr iau a minnau beth oedd gwir ei olygu i sefyll dros ddelfryd. Roedd ei frwydr dros les y ffoaduriaid hynny oedd yn dianc rhag taleithiau aflwyddiannus Syria ac Irac. 'Ein dyletswydd ni fel Mwslemiaid yw helpu ein cyd-Fwslemiaid,' byddai fy nhad yn dweud, 'I'w hamddiffyn rhag anhrefn unbeniaid a'r barbariaid eithafol.' Yn athro cyfraith ryngwladol ym Mhrifysgol Ankara, credai yn y delfrydau rhyddfrydol yr oedd democratiaeth yn eu cynnig, a chredai mewn rhannu ffrwyth y delfrydau hynny â phawb a oedd yn dyheu amdani.

Roedd y Twrci y magwyd fy nhad ynddo yn rhannu ei werthoedd. Roedd y Twrci y magwyd fy nhad ynddo eisiau arwain y byd Arabaidd. Ond yna pan syrthiodd pris olew.

Wedi i'r hinsawdd droi, roedd fel petai'r byd yn penderfynu mai pla oedd olew. O fewn degawd, roedd y rhan fwyaf o geir, tryciau ac awyrennau'r byd yn rhedeg ar drydan. Heb fod yn ddibynnol ar ein olew bellach, diflannodd diddordeb y byd yn y rhanbarth. Llifodd dim mwy o gymorth i'r Dwyrain Canol. Dim mwy o ymyriadau milwrol Gorllewinol. Dim mwy o ryddhad dyngarol. Rhoddodd y byd y gorau i ofalu. Croesawodd llawer yr hyn a welsant fel diwedd ymyrraeth y Gorllewin i faterion Arabaidd, ond nid hir cyn i'r gwledydd Arabaidd suddo yn ôl i'r anialwch fesul un.

Sychodd yr haul tanbaid yr afonydd a'i gwneud bron yn amhosibl tyfu bwyd y tu mewn i'r Dwyrain Canol. Ymledodd yr anialwch yn gyflym, heb ei ddal bellach gan ddyffrynnoedd gwyrddlas, chwythodd eu tywod ar draws y tir. Gyda cholli refeniw olew uchel y gorffennol, ni allai llawer o'r cenhedloedd Arabaidd fforddio prynu'r hyn a oedd yn weddill o weddillion bwyd y byd ar y farchnad agored. Ffrwydrodd terfysgoedd bwyd ym mhobman wrth i bobl fynd yn newynog. Syrthiodd llywodraethau. Poblogaethau wedi cwympo. A ffodd y rhai nad oeddent yn gaeth gan y rhengoedd cynyddol o eithafwyr i'r gogledd ar draws Môr y Canoldir a thrwy Dwrci, fy Nhwrci.

Y diwrnod y gorymdeithiais gyda fy nhad oedd y diwrnod y caeodd Twrci ei ffin. Erbyn hynny, roedd dros bymtheg miliwn o ffoaduriaid o Syria, Irac, yr Iorddonen, a’r Aifft wedi croesi i Dwrci, gan lethu adnoddau’r llywodraeth. Gyda dogni bwyd difrifol eisoes ar waith mewn dros hanner taleithiau Twrci, terfysgoedd bwyd aml yn bygwth bwrdeistrefi lleol, a bygythiadau o sancsiynau masnach gan yr Ewropeaid, ni allai'r llywodraeth fentro gosod mwy o ffoaduriaid trwy ei ffiniau gwadn dda. Nid oedd hyn yn eistedd yn dda gyda fy nhad.

“Cofiwch, bawb,” gwaeddodd fy nhad dros y traffig mawr, “bydd y cyfryngau yn aros amdanom pan gyrhaeddwn. Defnyddiwch y brathiadau sain a ymarferwyd gennym. Mae’n bwysig yn ystod ein protest bod y cyfryngau yn adrodd neges gyson gennym ni, dyna sut bydd ein hachos yn cael sylw, dyna sut byddwn ni’n cael effaith.” Canodd y grŵp, gan chwifio eu baneri Twrcaidd a chodi eu baneri protest yn uchel i'r awyr.

Gorymdeithiodd ein grŵp tua’r gorllewin ar Olgunlar Street, gan lafarganu sloganau protest a rhannu yng nghyffro ein gilydd. Wedi i ni basio stryd Konur, trodd criw mawr o ddynion wedi eu gwisgo mewn crysau-t coch i'r stryd o'n blaenau, gan gerdded i'n cyfeiriad.

***

“Capten Hikmet,” galwodd y Rhingyll Hasad Adanir allan, wrth iddo ruthro i fyny’r llwybr graean i’m post gorchymyn. Cyfarfûm ag ef wrth y silff gwylio. “Cofnododd ein dronau groniad o weithgarwch milwriaethus ger bwlch y mynydd.” Rhoddodd ei ysbienddrych i mi a phwyntio i lawr y mynydd at gyffordd yn y dyffryn rhwng dau gopa, ychydig y tu hwnt i ffin Irac. “Dros yna. Rydych chi'n ei weld? Mae rhai o’r swyddi Cwrdaidd yn adrodd am weithgarwch tebyg ar ein hystlys ddwyreiniol.”

Crank y deial ysbienddrych, chwyddo i mewn ar yr ardal. Yn sicr ddigon, roedd o leiaf dri dwsin o filwriaethwyr yn rhedeg trwy'r bwlch mynydd y tu ôl i'r gwersyll ffoaduriaid, gan gysgodi eu hunain y tu ôl i glogfeini a ffosydd mynydd. Roedd y mwyafrif yn cario reifflau ac arfau awtomatig trwm, ond roedd rhai yn edrych fel eu bod yn cario lanswyr rocedi ac offer morter a allai fod wedi bygwth ein safleoedd gwylio.

“A yw’r dronau ymladd yn barod i lansio?”

“Byddan nhw ar yr awyr mewn pum munud, syr.”

Troais at y swyddogion ar y dde i mi. “Jacop, hedfan drôn tuag at y llu yna o bobl. Rwyf am iddynt gael eu rhybuddio cyn i ni ddechrau tanio. ”

Edrychais drwy'r sbienddrych eto, roedd rhywbeth yn ymddangos i ffwrdd. “Hasad, wnaethoch chi sylwi ar rywbeth gwahanol am y ffoaduriaid y bore yma?”

“Na syr. Beth ydych chi'n ei weld?"

“Onid ydych chi'n ei chael hi'n rhyfedd bod y rhan fwyaf o'r pebyll wedi'u tynnu i lawr, yn enwedig gyda gwres yr haf hwn?” Rwy'n pansio'r ysbienddrych ar draws y dyffryn. “Mae'n ymddangos bod llawer o'u heiddo yn orlawn hefyd. Maen nhw wedi bod yn cynllunio.”

“Beth ydych chi'n ei ddweud? Rydych chi'n meddwl y byddan nhw'n ein rhuthro? Nid yw hynny wedi digwydd ers blynyddoedd. Fydden nhw ddim yn meiddio!”

Troais at fy nhîm y tu ôl i mi. “Rhybuddiwch y llinell. Rwyf am i bob tîm gwylio baratoi eu reifflau saethwr. Mae Ender, Irem, yn cysylltu â phennaeth yr heddlu yn Cizre. Os bydd unrhyw un yn llwyddo, bydd ei dref yn denu'r rhan fwyaf o'r rhedwyr. Mae Hasad, rhag ofn, yn cysylltu â’r gorchymyn canolog, yn dweud wrthyn nhw fod angen i ni hedfan sgwadron awyrennau bomio allan yma ar unwaith.”

Roedd gwres yr haf yn rhan enbyd o’r aseiniad hwn, ond i’r rhan fwyaf o’r dynion, saethu i lawr y rheini oedd yn ddigon anobeithiol i dorri ar draws ein ffin—dynion, merched, hyd yn oed plant—oedd rhan anoddaf y swydd.

***

“Dad, y dynion yna,” tyngais wrth ei grys i ddal ei sylw.

Pwyntiodd y grŵp mewn coch atom gyda chlybiau a gwiail dur, yna dechreuodd gerdded yn gyflymach tuag atom. Roedd eu hwynebau'n oer ac yn cyfrifo.

Stopiodd Nhad ein grŵp ni ar eu golwg. “Sema, ewch i'r cefn.”

“Ond nhad, dw i eisiau- ”

“Ewch. Nawr.” Gwthiodd fi yn ôl. Mae'r myfyrwyr yn y blaen yn fy nhynnu tu ôl iddynt.

“Athro, peidiwch â phoeni, fe fyddwn ni'n eich amddiffyn chi,” meddai un o'r myfyrwyr mwy yn y blaen. Gwthiodd y dynion yn y grŵp eu ffordd i'r blaen, o flaen y merched. O'm blaen i.

“Na, pawb, na. Ni fyddwn yn troi at drais. Nid dyna ein ffordd ni ac nid dyna'r hyn yr wyf wedi ei ddysgu ichi. Does dim angen i neb gael ei frifo yma heddiw.”

Daeth y grŵp mewn coch at ei gilydd a dechrau gweiddi arnom: “Bradwyr! Dim mwy o Arabiaid! Dyma ein gwlad! Ewch adref!"

“Nida, ffoniwch y cops. Unwaith y byddant yn cyrraedd yma, byddwn ar ein ffordd. Byddaf yn prynu amser inni.”

Yn erbyn gwrthwynebiadau ei fyfyrwyr, cerddodd fy nhad ymlaen i gwrdd â'r dynion mewn coch.

***

Roedd dronau gwyliadwriaeth yn hofran dros y môr o ffoaduriaid enbyd ar hyd y dyffryn cyfan islaw.

“Capten, rydych chi'n fyw.” Rhoddodd Jacop meic i mi.

“Sylw ar ddinasyddion Irac a’r gwladwriaethau Arabaidd sy’n ffinio,” roedd fy llais yn blymio drwy siaradwyr y drones ac yn atseinio ar hyd y mynyddoedd, “rydym yn gwybod beth rydych yn ei gynllunio. Peidiwch â cheisio croesi'r ffin. Bydd unrhyw un sy'n pasio llinell y ddaear llosg yn cael ei saethu. Dyma eich unig rybudd.

“I’r milwriaethwyr sy’n cuddio yn y mynyddoedd, mae gennych chi bum munud i fynd tua’r de, yn ôl i wlad Irac, neu fel arall bydd ein dronau’n taro ar eich-"

Mae dwsinau o rowndiau morter tanio o'r tu ôl i'r amddiffynfeydd mynydd Irac. Chwalasant i wynebau'r mynyddoedd ar ochr Twrci. Tarodd un yn beryglus o agos i'n man gwylio, gan ysgwyd y ddaear o dan ein traed. Roedd llithriadau creigiau yn bwrw glaw i lawr y clogwyni islaw. Dechreuodd cannoedd o filoedd o'r ffoaduriaid a oedd yn aros gwibio ymlaen, gan bloeddio'n uchel gyda phob cam.

Roedd yn digwydd yn union fel o'r blaen. Fe wnes i newid fy radio i alw ar fy ngorchymyn cyfan. “Dyma Capten Hikmet i bob uned a’r gorchymyn Cwrdaidd. Targedwch eich dronau ymladd yn erbyn y milwriaethwyr. Peidiwch â gadael iddynt saethu mwy o forter i ffwrdd. Unrhyw un nad yw'n treialu drôn, dechreuwch saethu ar y ddaear o dan draed y rhedwyr. Fe fydd hi’n cymryd pedair munud iddyn nhw groesi ein ffin, felly mae ganddyn nhw ddau funud i newid eu meddwl cyn i mi roi’r gorchymyn lladd.”

Rhedodd y milwyr o'm cwmpas i ymyl y gwylfa a dechrau tanio eu reifflau saethwr yn ôl y gorchymyn. Cafodd Ender ac Irem eu masgiau VR ymlaen i dreialu'r dronau ymladd wrth iddynt siglo uwchben tuag at eu targedau yn y de.

“Hasad, ble mae fy bomwyr?”

***

Wrth edrych allan o'r tu ôl i un o'r myfyrwyr, gwelais fy nhad yn tynnu'r crychau allan o'i gôt chwaraeon wrth iddo gwrdd ag arweinydd ifanc y crysau coch yn dawel ei ben. Cododd ei ddwylo, cledrau allan, yn ddi-fygythiol.

“Dydyn ni ddim eisiau unrhyw drafferth,” meddai fy nhad. “A does dim angen trais heddiw. Mae’r heddlu eisoes ar eu ffordd. Nid oes angen dim mwy o hyn."

“Fuck off, fradwr! Ewch adref ac ewch â'ch cariadon Arabaidd gyda chi. Ni fyddwn yn gadael i'ch celwyddau rhyddfrydol wenwyno mwy o'n pobl.” Roedd cyd-grysau coch y dyn yn bloeddio cefnogaeth.

“Frawd, rydyn ni’n ymladd dros yr un achos. Rydyn ni'n dau-"

“Fuck chi! Mae digon o lysnafedd Arabaidd yn ein gwlad, yn cymryd ein swyddi, yn bwyta ein bwyd.” Roedd y crysau coch yn bloeddio eto. “Bu farw fy nhaid a nain yn newynog yr wythnos diwethaf pan wnaeth Arabiaid ddwyn y bwyd o’u pentref.”

“Mae'n ddrwg gen i am eich colled, a dweud y gwir. Ond Tyrcaidd, Arabaidd, brodyr ydym ni i gyd. Rydyn ni i gyd yn Fwslimaidd. Rydyn ni i gyd yn dilyn y Koran ac yn enw Allah mae'n rhaid i ni helpu ein cyd-Fwslimiaid mewn angen. Mae'r llywodraeth wedi bod yn dweud celwydd wrthoch chi. Mae'r Ewropeaid yn eu prynu i ffwrdd. Mae gennym ni fwy na digon o dir, mwy na digon o fwyd i bawb. Rydyn ni'n gorymdeithio dros enaid ein pobl, frawd.”

Roedd seirenau'r heddlu'n wylo o'r gorllewin wrth iddyn nhw ddod yn nes. Edrychodd fy nhad tuag at y sŵn nesáu at gymorth.

“Athro, edrychwch allan!” gwaeddodd un o'i fyfyrwyr.

Ni welodd y wialen yn siglo yn erbyn ei ben.

“Tad!” gwaeddais.

Rhuthrodd y myfyrwyr gwrywaidd ymlaen a neidio ar y crysau coch, gan eu hymladd â'u baneri a'u harwyddion. Dilynais, gan redeg tuag at fy nhad a orweddodd wyneb i lawr ar y palmant. Cofiais pa mor drwm yr oedd yn teimlo wrth imi ei droi drosodd. Daliais i alw ei enw ond ni atebodd. Gwydrodd ei lygaid, yna caewyd â'i anadl olaf.

***

“Tri munud, syr. Bydd yr awyrennau bomio yma mewn tri munud.”

Taniodd mwy o forterau o fynyddoedd y de, ond cafodd y milwriaethwyr y tu ôl iddynt eu tawelu yn fuan wedyn wrth i'r dronau ymladd ryddhau eu roced a thanio uffern laser. Yn y cyfamser, wrth edrych i lawr ar y dyffryn islaw, roedd yr ergydion rhybuddio yn methu â dychryn y miliwn o ffoaduriaid oedd yn llifo tuag at y ffin. Roedden nhw'n enbyd. Yn waeth, doedd ganddyn nhw ddim byd i'w golli. Rhoddais y gorchymyn lladd.

Roedd yna foment ddynol o betruso, ond gwnaeth fy ngwŷr fel y gorchmynnwyd, gan saethu cymaint o'r rhedwyr ag y gallent cyn iddynt ddechrau twndis trwy'r bylchau mynydd ar ein hochr ni i'r ffin. Yn anffodus, ni allai ychydig gannoedd o saethwyr byth atal llif o ffoaduriaid mor fawr â hyn.

“Hasad, rhowch orchymyn i’r sgwadron awyrennau bomio bomio llawr y dyffryn.”

“Capten?”

Troais i weld golwg ofn ar wyneb Hasan. Roeddwn wedi anghofio nad oedd gyda fy nghwmni y tro diwethaf i hyn ddigwydd. Nid oedd yn rhan o'r glanhau. Ni chloddiodd y beddau torfol. Nid oedd yn sylweddoli nad ymladd i amddiffyn ffin yn unig yr oeddem ni, ond i amddiffyn enaid ein pobl. Ein gwaith ni oedd gwaedu ein dwylo fel na fyddai gan y Twrc cyffredin byth eto i ymladd neu ladd ei gyd-Dwrc dros rywbeth mor syml a bwyd a dwfr.

“Rho’r gorchymyn, Hasad. Dywedwch wrthyn nhw am gynnau'r dyffryn hwn ar dân.”

*******