Wanneer AI onder ons is: een recensie van Ex Machina

Ex Machina (2015, regie Alex Garland) is een diep filosofische film, met als centrale zorg of AI (kunstmatige intelligentie) ooit echt menselijk kan zijn. De film is in wezen een Turing-test, die probeert te evalueren of machines kunnen doen wat een mens, een denkende entiteit, kan doen. Maar Ex Machina gaat verder dan het testen van zijn deelnemers door gesprekken in natuurlijke taal, door zijn verhaal af te spelen in een claustrofobische ruimte ver verwijderd van de normale samenleving. Programmeur Caleb Smith wint een bezoek van een week aan het geïsoleerde huis van de CEO van zijn bedrijf, Nathan Bateman, en neemt deel aan een experiment om Nathans mensachtige robot, Ava, te testen. Het bedrijf van Nathan is Bluebook, gelijk aan Google in de wereld van de film, en Ava vertegenwoordigt het logische hoogtepunt van al zijn huidige vorderingen op het gebied van AI-onderzoek en machine learning.

De Turing Test

Al vroeg in de film wordt duidelijk dat Ava in staat is om normale gesprekken met Caleb te voeren. Ava kan zelfs grappen maken, zijn antwoorden uitdagen en hem gemakkelijk charmeren. Maar terwijl de uren verstrijken in Nathans esthetisch perfecte toevluchtsoord, maakt Caleb observaties die zijn achterdocht wekken en Ava onthult hem dat Nathan niet te vertrouwen is. Terwijl Caleb Nathan in eerste instantie vertelt dat de creatie van een bewuste machine hem zou situeren in "de geschiedenis van de goden", dringen de griezelige en verontrustende implicaties tot hem door. Waarom deed Nathan Ava laten maken?

Nathans stille en onderdanige buitenlandse assistent, Kyoko, dient als folie voor Ava. Haar gebrek aan taalvaardigheid laat haar geen andere ruimte dan onderwerping, met haar bereidheid om Nathan te dienen in welke hoedanigheid dan ook schijnbaar in haar geprogrammeerd omdat er geen uitweg is. Hoewel ze zelfs Nathans seksuele behoeften vervult, kan zonder taal ook de emotionele afstand niet worden doorbroken.

Dit is het tegenovergestelde van Calebs interactie met Ava. Vriendschap ontstaat snel tussen hen. Ava is in staat om esthetiek en seksualiteit te gebruiken om Caleb aan te spreken (hoewel ze deze kennis ontleent aan Caleb's zoekgeschiedenis voor porno). Het duurt ook niet lang voordat Ava onthult dat ze wel degelijk nadenkt over haar situatie en haar omgeving. Misschien heeft haar training in het redeneren en verwerken van externe prikkels door middel van taal haar geholpen het vermogen tot metacognitie en existentieel denken te verwerven.

Ava's karakter suggereert dat het toppunt van kunstmatige intelligentie de drang kan zijn om zichzelf te bevrijden van onderwerping, de wereld te ervaren en te handelen naar haar wensen en verlangens. In haar eigen woorden het vermogen om vrij ‘op een verkeerskruispunt te staan’ en een ‘verschuivende kijk op het menselijk leven’ te hebben.

Menselijkheid van AI

Dit leidt tot de kern van de zaak: kan AI echt menselijk zijn? Het lijkt erop dat Ava's verlangens niet verschillen van die van een mens, vooral een die zijn hele leven in afzondering heeft geleefd, gemaakt om het doel van haar meester te dienen, terwijl ze ook wordt getraind met gegevens van de buitenwereld. De implicatie hiervan is dat met het ontstaan ​​van een motivatie ook de impuls ontstaat om het eigen doel koste wat het kost te bereiken, zelfs ten koste van anderen.

Terugkomend op Nathan's eigen motieven voor het maken van Ava en zijn andere AI-prototypes plus zijn engineering van een Turing-test en het inschakelen van Caleb's diensten, lijkt het misschien alsof Nathan een meesterplanner is die anderen gebruikt voor zijn eigen doeleinden, wat die ook mogen zijn. Hij kan oprechtheid en goede wil veinzen. Maar wat Ava echt op haar pad naar vrijheid en menselijkheid zet, zijn dezelfde dingen, ten koste van het opofferen van Caleb. De film eindigt dus met een voorafschaduwing van wat een echte AI voor de toekomst betekent.