Ποια είναι η σχέση μεταξύ πίστης και οικονομίας;

Το αμερικανικό σύνθημα «In God We Trust» μπορεί να διαβαστεί σε όλα τα νομίσματα των ΗΠΑ. Εθνικό σύνθημα του Καναδά, Ένα Mari Usque Ad Mare («Από Θάλασσα σε Θάλασσα»), έχει τη δική του θρησκευτική προέλευση—Ψαλμός 72:8: «Θα κυριαρχήσει επίσης από θάλασσα σε θάλασσα, και από τον ποταμό μέχρι τα πέρατα της γης». Θρησκεία και χρήματα φαίνεται να πάνε χέρι-χέρι.

Για πόσο όμως; Σε περιόδους οικονομικής δυσπραγίας, είναι η θρησκευτική πίστη αυτό που στρέφονται οι άνθρωποι για να αντιμετωπίσουν;

Προφανώς όχι.

Τα άρθρα από τη Μεγάλη Ύφεση περιλαμβάνουν τίτλους όπως «Καμία βιασύνη για τα Pews» και «Καμία ώθηση στην προσέλευση στην εκκλησία κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης». Μια δημοσκόπηση της Gallup που πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβριο του 2008 δεν βρήκε διαφορά στη θρησκευτική συμμετοχή μεταξύ εκείνης της χρονιάς και των προηγούμενων, δηλώνοντας ότι δεν υπήρξε «καμία απολύτως αλλαγή».

Φυσικά, είναι πιο περίπλοκο από αυτό. Η θρησκευτικότητα κάποιου, δηλαδή η θρησκευτική δραστηριότητα, η αφοσίωση και οι πεποιθήσεις, υπόκεινται σε μια σειρά από κοινωνικο-ψυχολογικούς παράγοντες. Παρά το τι λένε οι δημοσκοπήσεις, τα αποτελέσματα μπορεί να ποικίλλουν. Τι αλλάζει στη θρησκεία τότε όταν τα πράγματα πάνε άσχημα;

Αλλαγή στη θρησκευτικότητα ή στον χώρο;

Παρόλο που μπορεί να είναι αλήθεια ότι τυχόν αυξήσεις στη θρησκευτική προσέλευση εν μέσω οικονομικών προκλήσεων δεν αντικατοπτρίζουν το ήθος ενός έθνους κατά μέσο όρο, υπάρχουν διακυμάνσεις. Σε μια μελέτη με τίτλο «Προσευχή για ύφεση: Ο επιχειρηματικός κύκλος και η προτεσταντική θρησκευτικότητα στις Ηνωμένες Πολιτείες», ο Ντέιβιντ Μπέκγουορθ, επίκουρος καθηγητής οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Τέξας, έκανε ένα ενδιαφέρον εύρημα.

Η έρευνά του έδειξε ότι οι ευαγγελικές εκκλησίες αυξήθηκαν ενώ οι κύριες εκκλησίες παρουσίασαν μείωση της προσέλευσης σε περιόδους ύφεσης. Οι θρησκευτικοί παρατηρητές μπορεί να αλλάξουν τον τόπο λατρείας τους για να αναζητήσουν κηρύγματα παρηγοριάς και πίστης σε ασταθείς καιρούς, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ο ευαγγελισμός προσελκύει εντελώς νέους παρευρισκόμενους.

Η θρησκεία είναι ακόμα μια επιχείρηση. Ο ανταγωνισμός αυξάνεται όταν το δοχείο με μετρητά δωρεάς είναι χαμηλό. Όταν αυξάνεται η ζήτηση για θρησκευτική άνεση, όσοι διαθέτουν το πιο ελκυστικό προϊόν προσελκύουν τα μεγαλύτερα πλήθη. Κάποιοι, ωστόσο, δεν είναι πεπεισμένοι για αυτό.

Nigel Farndale της Telegraph αναφερθεί τον Δεκέμβριο του 2008 οι εκκλησίες στο Ηνωμένο Βασίλειο έβλεπαν μια σταθερή αύξηση προσέλευσης καθώς πλησίαζαν τα Χριστούγεννα. Έφερε το επιχείρημα ότι, σε περιόδους ύφεσης, οι αξίες και οι προτεραιότητες άλλαζαν: «Μιλήστε με επισκόπους, ιερείς και εφημερίους και θα έχετε την αίσθηση ότι οι τεκτονικές πλάκες μετατοπίζονται. ότι η εθνική διάθεση αλλάζει. ότι γυρνάμε την πλάτη μας στον κούφιο υλισμό των τελευταίων ετών και υψώνουμε τις καρδιές μας σε ένα υψηλότερο, πιο πνευματικό επίπεδο… Οι εκκλησίες είναι παρηγορητικά μέρη σε δύσκολες στιγμές».

Ακόμα κι αν αυτό ήταν αλήθεια και οι κακές στιγμές τράβηξαν πραγματικά περισσότερους ανθρώπους στις εκκλησίες, θα μπορούσε να αποδοθεί στο πνεύμα της εποχής και όχι σε μια παρατεταμένη αλλαγή συμπεριφοράς. Η αυξημένη θρησκευτικότητα τείνει να είναι προσωρινή, μια προσπάθεια προστασίας έναντι των αρνητικών γεγονότων της ζωής.

Αύξηση προσέλευσης, αλλά για πόσο καιρό;

Δεν είναι μόνο οι οικονομικές δυσκολίες που μπορεί να τονώσουν την αύξηση της θρησκευτικής συμπεριφοράς. Οποιαδήποτε κρίση μεγάλης κλίμακας μπορεί να προκαλέσει βιασύνη στα στασίδια. Οι τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2011 σημείωσαν σημαντική αύξηση στους εκκλησιαζόμενους. Αλλά ακόμη και αυτή η άνοδος της προσέλευσης ήταν ένα χτύπημα στο ραντάρ που είχε ως αποτέλεσμα μόνο μια βραχυπρόθεσμη άνοδο. Ενώ οι τρομοκρατικές επιθέσεις γκρέμισαν τη σταθερότητα και την άνεση της αμερικανικής ζωής, προκαλώντας αύξηση της προσέλευσης και τις πωλήσεις της Βίβλου, αυτό δεν επρόκειτο να διαρκέσει.

Ο George Barna, ερευνητής αγοράς θρησκευτικών πεποιθήσεων, έκανε τις ακόλουθες παρατηρήσεις μέσω του δικού του ερευνητική ομάδα: "Μετά την επίθεση, εκατομμύρια κατ' όνομα εκκλησιαζόμενοι ή γενικά άθρησκοι Αμερικανοί αναζητούσαν απεγνωσμένα κάτι που θα αποκαθιστούσε τη σταθερότητα και την αίσθηση του νοήματος στη ζωή. Ευτυχώς, πολλοί από αυτούς στράφηκαν στην εκκλησία. Δυστυχώς, λίγοι από αυτούς βίωσαν κάτι που ήταν επαρκώς αλλάζει τη ζωή για να τραβήξει την προσοχή και την αφοσίωσή τους».

Μια μελέτη του διαδικτυακά θρησκευτικά φόρουμ αποκάλυψε παρόμοιες ανησυχίες. Ένας θαμώνας της εκκλησίας παρατήρησε τα εξής κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης: «Έχω δει σημαντική μείωση της προσέλευσης στους κύκλους μου και πραγματικά η κακή οικονομία δεν βοήθησε. Το έχω αναρωτηθεί. Νομίζω ότι πρέπει πραγματικά να εξετάσουμε τον Βιβλικό Χριστιανισμό και τι σημαίνει να είσαι φως σε αυτόν τον κόσμο. Νομίζω ότι πάνω από όλα πρέπει να αναρωτηθούμε αν κηρύττουμε τα «καλά» νέα».

Ένας άλλος ανησυχούσε ότι οι εκκλησίες δεν ήταν σε θέση να φέρουν παρηγοριά σε αυτούς που το ζητούσαν. «Μήπως όλοι εκείνοι οι άνθρωποι που συνωστίστηκαν στις εκκλησίες μετά την 9η Σεπτεμβρίου διαπίστωσαν ότι οι περισσότερες εκκλησίες δεν είχαν πραγματικές απαντήσεις στις ερωτήσεις τους; Ίσως το θυμούνται αυτό και στρέφονται αλλού αυτή τη φορά».

Η θρησκεία είναι ένας βασικός θεσμός στον οποίο πρέπει να στραφούμε σε περιόδους προβλημάτων όπου οι άνθρωποι θέλουν να ακούγονται, να παρηγορούνται και να συνοδεύονται. Με απλά λόγια, η θρησκεία χρησιμεύει ως μέσο για τον τερματισμό αυτών που δεν ασκούνται τακτικά. Σε κάποιους λειτουργεί και σε άλλους όχι. Τι κάνει όμως κάποιους να πηγαίνουν στην εκκλησία;

Η ανασφάλεια, όχι η εκπαίδευση, οδηγεί τη θρησκευτικότητα

Είναι μόνο οι φτωχοί, αμόρφωτοι που αναζητούν τον Θεό ή παίζουν περισσότερα; Φαίνεται ότι η αβεβαιότητα για το μέλλον, παρά η επιτυχία στη ζωή επηρεάζει τη θρησκευτικότητα.

Μια μελέτη από δύο Ολλανδούς κοινωνιολόγους, τον StijnRuiter, ανώτερο ερευνητή στο Ολλανδικό Ινστιτούτο για τη Μελέτη του Εγκλήματος και την Επιβολή του Νόμου, και τον Frank van Tubergen, καθηγητή στην Ουτρέχτη, έκαναν μερικές πολύ ενδιαφέρουσες συνδέσεις μεταξύ της παρουσίας στην εκκλησία και της κοινωνικοοικονομικής ανισότητας.

Διαπίστωσαν ότι, ενώ οι άνθρωποι με χαμηλή ειδίκευση έτειναν να είναι πιο θρησκευόμενοι, είναι λιγότερο δραστήριοι από τους μορφωμένους ομολόγους τους που είναι πιο πολιτικά προσανατολισμένοι. Επιπλέον, η οικονομική αβεβαιότητα στα καπιταλιστικά συστήματα ενισχύει τον εκκλησιασμό. «Σε χώρες με μεγάλη κοινωνικοοικονομική ανισότητα, οι πλούσιοι πηγαίνουν συχνά στην εκκλησία γιατί και αυτοί θα μπορούσαν να χάσουν τα πάντα αύριο». Στα κράτη πρόνοιας, η προσέλευση στην εκκλησία έχει μειωθεί από τότε που η κυβέρνηση παρέχει μια κουβέρτα ασφαλείας στους πολίτες της.

Η αβεβαιότητα ενθαρρύνει την εκκλησιασμό όταν δεν υπάρχει δίχτυ ασφαλείας. Σε περιόδους κρίσης, αυτό το αποτέλεσμα ενισχύεται. Η θρησκεία είναι ένας αξιόπιστος πόρος που πρέπει να επαναλάβουμε ως μέσο αντιμετώπισης, αλλά κυρίως για όσους είναι ήδη θρησκευόμενοι. Οι άνθρωποι δεν γίνονται ξαφνικά πιο θρησκευόμενοι επειδή συμβαίνουν άσχημα πράγματα στη ζωή τους.

Η θρησκεία ως υποστήριξη

Όσον αφορά την αναζήτηση φροντίδας, είναι καλύτερο να βλέπεις τη θρησκεία όχι ως θεσμό, αλλά ως σύστημα υποστήριξης. Εκείνοι που αντιμετωπίζουν δυσμενή γεγονότα της ζωής μπορούν να χρησιμοποιήσουν τη θρησκεία ως υποκατάστατο για να αντισταθμίσουν, για παράδειγμα, μια οικονομική ύφεση. Ο εκκλησιασμός και η προσευχή εμφανίζουν μετριαστικά αποτελέσματα.

Μια μελέτη αναφέρει ότι «η επίδραση της ανεργίας στους θρησκευόμενους είναι η μισή από την επίδρασή της στους μη θρησκευόμενους». Εκείνοι που είναι θρησκευόμενοι έχουν ήδη ενσωματωμένη υποστήριξη για να επαναπαυτούν όταν οι καιροί είναι δύσκολοι. Οι κοινότητες πίστης χρησιμεύουν ως φάροι ελπίδας και παρέχουν κοινωνική ζεστασιά και παρηγοριά σε όσους έχουν ανάγκη.

Ενώ οι άνθρωποι δεν γίνονται πιο θρησκευόμενοι σε περιόδους οικονομικής ύφεσης, ο πιθανός αντίκτυπος που μπορεί να έχει η θρησκεία στην ικανότητα κάποιου να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες χρησιμεύει ως ισχυρό μάθημα. Ανεξάρτητα από τη θρησκευτική προοπτική ενός ατόμου για τη ζωή, είναι σημαντικό να υπάρχει ένα σύστημα υποστήριξης για την προστασία από την ατυχία.