Wat is het verband tussen geloof en economie?

Het Amerikaanse motto “In God We Trust” is op alle Amerikaanse valuta te lezen. Het nationale motto van Canada, Een Mari Usque Ad Mare ("Van zee tot zee"), heeft zijn eigen religieuze oorsprong - Psalm 72:8: "Hij zal ook heersen van zee tot zee, en van de rivier tot aan de uiteinden van de aarde". Religie en geld lijken hand in hand te gaan.

Maar voor hoe lang? Is religieus geloof in tijden van economische tegenspoed datgene waar mensen zich toe wenden om het hoofd te bieden?

Blijkbaar niet.

Artikelen uit de Grote Recessie bevatten koppen als "Geen haast voor de kerkbanken" en "Geen boost in kerkbezoek tijdens economische crisis". Een Gallup-enquête gehouden in december 2008 vond geen verschil in religieuze opkomst tussen dat jaar en voorgaande jaren, en stelde dat er "absoluut geen verandering" was.

Het is natuurlijk ingewikkelder dan dat. Iemands religiositeit, dat wil zeggen religieuze activiteit, toewijding en geloof, zijn onderhevig aan een hele reeks sociaal-psychologische factoren. Ondanks wat de peilingen zeggen, kunnen de resultaten variëren. Wat verandert er dan aan religie als het slecht gaat?

Verandering in religiositeit of in locatie?

Hoewel het misschien waar is dat elke waargenomen stijging van het aantal religieuze bezoeken te midden van economische uitdagingen niet overeenkomt met het ethos van een natie, zijn er fluctuaties. In een studie getiteld "Praying for Recession: The Business Cycle and Protestant Religiosity in the United States", deed David Beckworth, assistent-professor economie aan de Texas State University, een interessante bevinding.

Zijn onderzoek toonde aan dat evangelische gemeenten groeiden, terwijl grote kerken in tijden van recessie een afname van het aantal bezoekers ervoeren. Religieuze waarnemers veranderen misschien van plaats van aanbidding om preken van troost en geloof te zoeken in onstabiele tijden, maar dat betekent niet dat evangelisatie geheel nieuwe bezoekers aantrekt.

Religie is nog steeds een business. De concurrentie neemt toe wanneer de pot met donatiegeld laag is. Wanneer de vraag naar religieus comfort stijgt, trekken degenen met het aantrekkelijkere product de grotere menigten. Sommigen zijn daar echter niet van overtuigd.

Nigel Farndale van de Telegraaf gerapporteerd in december 2008 dat kerken in het Verenigd Koninkrijk een gestage stijging van het aantal bezoekers zagen naarmate Kerstmis naderde. Hij voerde het argument aan dat in tijden van recessie waarden en prioriteiten aan het veranderen waren: “Praat met bisschoppen, priesters en predikanten en je krijgt het gevoel dat tektonische platen aan het verschuiven zijn; dat de nationale stemming aan het veranderen is; dat we het holle materialisme van de afgelopen jaren de rug toekeren en ons hart naar een hoger, meer spiritueel niveau verheffen...Kerken zijn troostrijke plaatsen in moeilijke tijden”.

Zelfs als dit waar was en slechte tijden echt meer mensen naar de kerk trokken, zou dat kunnen worden toegeschreven aan de tijdgeest, niet aan een langdurige gedragsverandering. Toegenomen religiositeit is meestal tijdelijk, een poging om te bufferen tegen negatieve levensgebeurtenissen.

Toename opkomst, maar voor hoe lang?

Het zijn niet alleen financiële tegenspoed die kan leiden tot een toename van religieus zoekend gedrag. Elke grootschalige crisis kan een stormloop op de kerkbanken veroorzaken. De terroristische aanslagen van 11 september 2011 zorgden voor een aanzienlijke stijging van het aantal kerkgangers. Maar zelfs die piek in bezoekersaantallen was een blimp op de radar die resulteerde in slechts een kortetermijnstijging. Hoewel de terroristische aanslagen de stabiliteit en het comfort van het Amerikaanse leven aan diggelen sloegen, waardoor het bezoekersaantal en de verkoop van bijbels toenam, bleef dat niet duren.

George Barna, marktonderzoeker op het gebied van religieuze overtuigingen, deed via zijn onderzoek de volgende observaties onderzoeksgroep: "Na de aanval waren miljoenen in naam kerkelijke of over het algemeen niet-religieuze Amerikanen wanhopig op zoek naar iets dat de stabiliteit en een gevoel van zin in het leven zou herstellen. Gelukkig wendden velen van hen zich tot de kerk. Helaas hebben weinigen van hen iets ervaren dat voldoende was levensveranderend om hun aandacht en hun trouw te trekken".

Een inzage van online religieuze fora bracht soortgelijke zorgen aan het licht. Een kerkganger merkte het volgende op tijdens de Grote Recessie: “Ik heb een aanzienlijke daling van het aantal bezoekers in mijn kringen gezien en de slechte economie heeft echt niet geholpen. Ik heb het me allemaal afgevraagd. Ik denk dat we het bijbelse christendom echt moeten onderzoeken en wat het betekent om een ​​licht in deze wereld te zijn. Ik denk dat we ons vooral moeten afvragen of we het 'goede' nieuws prediken.”

Een ander was bezorgd dat kerken geen troost konden bieden aan degenen die ernaar op zoek waren; “Zou het kunnen dat al die mensen die na 9/11 de kerken overstroomden, ontdekten dat de meeste kerken geen echte antwoorden op hun vragen hadden? Misschien herinneren ze zich dat en gaan ze deze keer ergens anders heen.”

Religie is een belangrijk instituut waar mensen terecht kunnen in tijden van nood, waar mensen gehoord, getroost en begeleid willen worden. Simpel gezegd, religie dient als een middel om een ​​einde te maken aan degenen die geen reguliere beoefenaars zijn. Het werkt voor sommigen en niet voor anderen. Maar wat maakt dat sommige mensen toch naar de kerk gaan?

Onzekerheid, niet onderwijs, drijft religiositeit

Zijn het alleen de armen, ongeschoolden die God zoeken of speelt er meer? Het lijkt erop dat onzekerheid over de toekomst, in plaats van succes in het leven, een rol speelt bij religiositeit.

Een studie door twee Nederlandse sociologen, StijnRuiter, senior onderzoeker aan het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving, en Frank van Tubergen, hoogleraar in Utrecht, een aantal zeer interessante verbanden gelegd tussen kerkbezoek en sociaal-economische ongelijkheid.

Ze ontdekten dat, hoewel laaggeschoolde mensen over het algemeen religieuzer zijn, ze minder actief zijn dan hun geschoolde tegenhangers die meer politiek georiënteerd zijn. Bovendien bevordert de economische onzekerheid in kapitalistische systemen het kerkbezoek. “In landen met grote sociaaleconomische ongelijkheid gaan de rijken vaak naar de kerk omdat ook zij morgen alles kunnen verliezen”. In verzorgingsstaten neemt het kerkbezoek af sinds de overheid haar burgers een veiligheidsdeken biedt.

Onzekerheid moedigt kerkgang aan als er geen vangnet is. In tijden van crisis wordt dat effect versterkt; religie is een betrouwbare bron om op terug te vallen als middel om ermee om te gaan, maar vooral voor degenen die al religieus zijn. Mensen worden niet ineens religieuzer omdat er nare dingen in hun leven gebeuren.

Religie als steun

In termen van zorg zoeken kun je religie het beste niet zien als een instituut, maar als een ondersteuningssysteem. Degenen die met ongunstige levensgebeurtenissen worden geconfronteerd, kunnen religie gebruiken als een substituut om zich te beschermen tegen bijvoorbeeld een financiële neergang. Naar de kerk gaan en bidden vertonen temperende effecten.

Eén studie meldt dat "het effect van werkloosheid op religieuzen half zo groot is als op niet-religieuzen". Degenen die religieus zijn, hebben al ingebouwde steun om op terug te vallen als het moeilijk wordt. Geloofsgemeenschappen dienen als bakens van hoop en bieden sociale warmte en troost aan mensen in nood.

Hoewel mensen in tijden van economische recessie niet religieuzer worden, is de potentiële impact die religie kan hebben op iemands vermogen om met ontberingen om te gaan, een krachtige les. Ongeacht iemands religieuze kijk op het leven, het is belangrijk om een ​​ondersteuningssysteem te hebben om tegenslagen te voorkomen.